نتیجه تلاش سینماگران برای روایت این برهه از تاریخ، خلق آثاری ماندگار و مهم و همچنین شکل‌گیری ژانر جدیدی به نام «دفاع مقدس» در سینمای ایران بود. از میان آثار مختلفی که در ژانر دفاع مقدس تولید شدند، بعضی فیلم‌ها موفق شدند شخصیت‌هایی را خلق کنند که به دلیل ویژگی‌های شخصیتی خاص و جذاب آن‌ها یا بازی درخشان بازیگرشان، به کاراکتری ماندگار و محبوب در تاریخ سینمای دفاع مقدس تبدیل شدند.
حاج کاظم و صادق مشکینی/ آژانس شیشه‌ای و لیلی با من است
وقتی نام سینمای دفاع مقدس به میان می‌آید، یکی از اولین شخصیت‌هایی که در ذهن مخاطبان تداعی می‌شود، «حاج کاظم» در «آژانس شیشه‌ای» حاتمی‌کیاست. حضور در جبهه‌های جنگ برای او منصب و ثروتی دست و پا نکرده اما این شخصیت برای احقاق حق همرزمش «عباس» که نیاز به عمل جراحی در خارج از ایران دارد، به پا می‌خیزد و دست به کارهای عجیبی می‌زند. عدالت‌طلبی، عمل‌گرا بودن و جسارت «حاج کاظم» از او کاراکتری دوست‌داشتنی و به‌یادماندنی ساخت. یکی دیگر از فیلم‌های مهم کارنامه پرویز پرستویی نیز اثری دفاع مقدسی است.
کاراکتر طناز و بامزه «صادق مشکینی» در «لیلی با من است» برخلاف شخصیت‌های معمول در این آثار، روحیه مبارزه و فداکاری نداشت. همین ویژگی و خلق شخصیتی جدید باعث شد «صادق مشکینی» جذاب شود. کمال تبریزی در این فیلم برای نخستین بار، کمدی را به میدان جنگ برد.
اُلفت/ شیار 143
فیلم «شیار 143» ساخته نرگس آبیار، دست روی سوژه متفاوتی گذاشت و سراغ نمایش انتظار مادران شهدا رفت. شخصیت «الفت» شهادت پسرش را باور نمی‌کند و با تصور مفقود شدن او، منتظر بازگشت «یونس» است. قصه چشم انتظاری این مادر برای رسیدن خبری از فرزندش یا حداقل بازگشت پیکر او، آن قدر تاثیرگذار بود که مخاطبان را با رنج این شخصیت همراه کند و احساسات تماشاگر را برانگیزد. ناگفته نماند واقعی بودن این کاراکتر نیز «الفت» را بیشتر مورد توجه قرار داد و بازی خوب مریلا زارعی نیز اتفاقی که باید را برای شخصیت رقم زد.
سعید/ از کرخه تا راین
ابراهیم حاتمی‌کیا با فیلم‌های دفاع مقدسی کارنامه خود، سهم مهمی در تاریخ سینمای جنگ و خلق کاراکترهای ماندگار دارد. شخصیت «سعید» در فیلم «از کرخه تا راین» یک جانباز است. او که بر اثر بمب‌های شیمیایی نابینا شده، متوجه می‌شود به دلیل شیمیایی شدن، به سرطان خون نیز مبتلاست. همین مسئله باعث می‌شود مرگ بر اثر بیماری، تاثیر منفی بر روح و روان «سعید» بگذارد و ارتباط عاشقانه‌اش با خداوند نیز تحت تاثیر قرار بگیرد. مظلومیت و نوعی سادگی که در این کاراکتر وجود داشت و بازی فراموش‌نشدنی علی دهکردی، او را به شخصیتی تاثیرگذار و مهم تبدیل کرد.
دایی غفور/ بوی پیراهن یوسف
یکی از آثار دفاع مقدسی که مسئله انتظار خانواده آزادگان را به تصویر کشیده، «بوی پیراهن یوسف» است. شخصیت اصلی این فیلم «دایی غفور» با بازی علی نصیریان، کسی است که خبر شهادت فرزندش را نمی‌پذیرد و در جست و جوی اوست. نصیریان در این فیلم که جزو بازی‌های درخشان کارنامه اش محسوب می‌شود، سرگشتگی و چشم انتظاری «دایی غفور» را به صورت کاملا باورپذیر نمایش می‌دهد و تاثیر عمیقی بر تماشاگر می‌گذارد. بازی فوق‌العاده نصیریان و شخصیت‌پردازی خوب کاراکتر «دایی غفور» نام این شخصیت را در ذهن مخاطبان ماندگار کرد.
ننه گیلانه/ گیلانه
از شخصیت‌های زن ماندگار در سینمای دفاع مقدس، «ننه گیلانه» با بازی فاطمه معتمدآریا در فیلم «گیلانه» ساخته رخشان بنی‌اعتماد و محسن عبدالوهاب است. این شخصیت، مادری رنج کشیده است که جنگ تحمیلی، مفقود شدن همسر و قطع نخاع شدن پسرش در جنگ، زندگی خانوادگی او را زیر و رو کرده است. او به تنهایی باید از پس مشکلات بربیاید و از فرزند جانبازش پرستاری کند. ارتباط عاشقانه و عمیق «ننه گیلانه» با پسرش که قادر به حرکت نیست و رنج‌هایی که متحمل شده، از دلایل پاک نشدن این شخصیت از ذهن مخاطب است. معتمد آریا نیز در این فیلم، نقش‌آفرینی درخشانی دارد.
باشو/ باشو غریبه کوچک
معمولا فیلم‌های کمتری ویژه سینمای کودک و نوجوان ساخته می‌شود بنابراین شخصیت‌های کودک یا نوجوان در فهرست کاراکترهای جذاب و فراموش‌نشدنی سینما و به طور خاص سینمای دفاع مقدس سهم زیادی ندارند اما «باشو» در «باشو غریبه کوچک» اثر ماندگار بهرام بیضایی جزو موارد استثناست. این نوجوان جنوبی خانواده خود را در جنگ تحمیلی از دست می‌دهد و به ناچار به شمال کشور سفر می‌کند. تنهایی و غربت این شخصیت، تقابل او با کاراکتر «نایی جان» و تفاوت فرهنگ و زبانش که به مرور به یک تفاهم می‌رسد، باعث شد «باشو» تبدیل به شخصیتی محبوب شود. این فیلم در تمام این سال‌ها، جزو انتخاب‌های منتقدان سینما نیز بوده است.
رضا/ کیمیا
زنده‌یاد خسرو شکیبایی نیز ایفاگر نقش یکی از کاراکترهای مهم و به‌یادماندنی سینمای دفاع مقدس بوده است. شخصیت «رضا» در فیلم «کیمیا» به کارگردانی احمدرضا درویش یک رزمنده است که به جز دخترش، بقیه اعضای خانواده خود را در جنگ تحمیلی از دست داده است. او پس از سپری کردن دوران اسارت به ایران می‌آید و به دنبال دخترش می‌گردد. «رضا» به عنوان یکی از قربانیان جنگ تحمیلی، به شخصیتی تنها و غمگین تبدیل شده و دخترش نیز خانواده جدیدی دارد. مرحوم شکیبایی با بازی خوب خود، ویرانی این شخصیت را به خوبی به نمایش گذاشت و در سیزدهمین جشنواره فجر، جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد را دریافت کرد.
هیوا/ هیوا
بیشتر شخصیت‌های ماندگار و جذاب سینمای دفاع مقدس، مرد هستند و در آثار انگشت‌شماری قصه با محوریت یک کاراکتر زن مهم پیش رفته است اما شخصیت «هیوا» در فیلمی به همین نام ساخته رسول ملاقلی‌پور، جزو همان معدود آثار است. «هیوا» همسرش را در جنگ تحمیلی از دست داده اما سال‌ها با یاد و خاطره‌اش زندگی کرده و او را عاشقانه دوست دارد. او برای پیدا کردن پیکر همسر خود راهی سفر می‌شود. روایت جذاب ملاقلی‌پور از عاشقانه‌های این شخصیت و بازی خوب گلچهره سجادیه در این نقش، «هیوا» را به‌یادماندنی کرد.
افسر تکاور/عقاب‌ها
جمشید هاشم‌پور ستاره دهه 60، با ایفای نقش قهرمان قصه در فیلم‌های مختلف تبدیل به چهره‌ای محبوب نزد مخاطبان شد. چهره کاریزماتیک این بازیگر، جذابیت ویژه‌ای به بسیاری از نقش‌های او بخشیده است. یکی از این نقش‌ها، کاراکتر او در فیلم «عقاب‌ها» است. هاشم‌پور در این فیلم نقش یک افسر تکاور را بازی می‌کند که برای انجام ماموریتی راهی کردستان عراق شده است. او خلبانی را که به دلیل حمله نیروهای بعثی در این منطقه سقوط کرده، نجات می‌دهد. جمشید هاشم‌پور در این فیلم به خوبی در شمایل یک قهرمان محبوب ظاهر شد.
منصور قاسمی/ مردی شبیه باران
یکی از مهمترین شخصیت‌های کارنامه ابوالفضل پورعرب، کاراکتر «منصور قاسمی» در فیلم «مردی شبیه باران» به کارگردانی سعید سهیلی است. این ستاره دهه 70 در فیلم سهیلی نقش یک فرمانده برون‌مرزی سپاه را ایفا کرد که توسط بعثی‌ها اسیر شد. فداکاری‌ها و شجاعت این شخصیت برای شکست نقشه دشمن در شناسایی او، باعث شد نام «منصور قاسمی» در جمع قهرمانان محبوب سینمای دفاع مقدس ثبت شود. پورعرب موفق شد برای بازی در این فیلم، جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد را در جشنواره فجر از آن خود کند.
احمد متوسلیان و مهدی باکری/ ایستاده در غبار و موقعیت مهدی
معمولا شهدا و شخصیت‌های شناخته‌شده دفاع مقدس، به خودی خود زیر ذره‌بین مخاطبان می‌روند اما کیفیت روایت فیلم و بازی بازیگر است که تصویر این شخصیت‌ها را در ذهن مخاطبان و همچنین روی پرده سینما ماندگار می‌کند. دو نقش شهید احمد متوسلیان و شهید مهدی باکری در دو فیلم «ایستاده در غبار» و «موقعیت مهدی»، مثال‌هایی از این کاراکترها هستند. هر دو کاراکتر درست مطابق آن چه در خارج از دنیای قصه وجود داشته با شجاعت، تدبیر، اقتدار و هوش خود توانستند فرماندهی عملیات‌ها را برعهده بگیرند و حس تحسین مخاطب را برانگیزند. هادی حجازی‌فر با «ایستاده در غبار» تبدیل به چهره مطرحی شد و با «موقعیت مهدی» جایزه بهترین فیلم را کسب کرد.
2323
