ماهرخ عباسپور: تا به حال شده شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده را باز کنید و یک خبر یا اظهار نظر و تکذیبیه از جانب یکی از مدیران یا نمایندگان مجلس را در آن ببینید؟ قطعا این اتفاق رخ داده است. روزانه صدها یا شاید هزاران خبر در فضای ایکس، تلگرام و اینستاگرام دست به دست می‌شود که قطعا ده‌تا از آن اخبار مرتبط با مدیران عالی‌رتبه است. همان فضایی که برای دسترسی به آن باید با انواع پروکسی و فیلترشکن دست و پنجه نرم کرد تا بتوان برای چندین دقیقه از آن استفاده کرد، همان فضایی که از نظر مدیران مرجعیت ندارد اما برای اعلام و نشان دادن عملکرد خود از اطلاعات همین فضا استفاده می‌کنند. به طور مثال پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما در رابطه با بازدید برنامه‌های پخش شده در نوروز و ماه رمضان در فضای مجازی می‌گوید: «رصد معاونت فضای مجازی ما درخصوص برنامه‌های ماه مبارک رمضان و نوروز نشان داد که ۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون بازدید فقط در مورد برنامه‌ها یا تقطیع برنامه‌های تولید شده در صداوسیما در همین یک ماه اخیر وجود داشته است.»
معاونت فضای مجازی آماری را منتشر کرد که بازدید کل برنامه‌ها و سریال‌های رسانه ملی در آن به ۱۵۰ میلیون بازدید رسیده است.
در ایام رمضان ۱۰ برنامه ویژه افطار، ۹ برنامه سحر و مجموعا ۵۰ ویژه برنامه معارفی روی آنتن رفت که شامل ۵۰ درصد گفت‌وگو محور، ۱۴ درصد مسابقه، ۲۴ درصد نماوا و کلیپ، ۷ درصد گزارشی و ۳ درصد هم پویانمایی بود.
نکته اساسی‌تر اما درصد بازدید از این برنامه‌ها از طریق صداوسیما است. طبق اعلام رییس مرکز تحقیقات صداوسیما، سریال «نون خ» با حدود ۴۱/۵درصد پرمخاطب‌ترین بوده است. سریال «زیرخاکی» ۲۴/۹ درصد، سریال «هفت سر اژدها» با ۲۲/۵ درصد و برنامه «محفل» به عنوان پرمخاطب‌ترین برنامه افطاری با ۲۷/۹ و به دنبال آن «زندگی پس از زندگی» با ۲۷/۱ درصد پربیننده‌ترین برنامه‌های رمضانی محسوب می‌شوند.
برنامه‌های سیمای استان‌ها هم با ۱۴ درصد مخاطب و برنامه «ماه خدا» هم با ۹ درصد مخاطب بیشترین مخاطب را داشته‌اند.
ایران دوست داشتنی؛ شصتادیا، معرکه، پانتولیک و قوی‌ترین مردان، میهمانی، برمودا و بگو بخند در این ایام روی آنتن رفتند که ۳۸ درصد مسابقه، ۷ درصد مستند، ۴ و نیم درصد برنامه گفت‌وگو محور در ایام نوروز مخاطب داشتیم. «نون.خ» در هر قسمت با ۱۵۰ هزار بازدید در پلتفرم صداوسیما مواجه بوده و به لحاظ بیننده در صدر است. پس از این مجموعه، سریال «زیرخاکی» با ۱۴۰ هزار بازدید در هر قسمت، «هفت سر اژدها» با ۱۰۷ هزار بازدید و «رستگاری» با ۳۷ هزار بازدید و فصل جدید «جومونگ» حدود ۴۷ هزار بازدید به ازای هر قسمت داشته است.
در واقع تعداد مخاطبانی که از طریق فضای مجازی برنامه‌های تلویزیون را دنبال کردند، بسیار بیشتر از کسانی بود که از طریق تلویزیون برنامه‌ها را دنبال کردند و این در شرایطی است که بر اساس گزارش فرهیختگان یکی از تهیه‌کنندگان سیما نرخ پایه تولید سریال الف در سال ۱۴۰۲ را دقیقه‌ای ۳۰ میلیون تومان عنوان می‌کند که برای هر قسمت ۴۲ دقیقه‌ای سریال، ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان خواهد بود. نرخ پایه برای آثاری نظیر «زیرخاکی»، «نون خ»، «هفت‌سر اژدها»، «روزهای ابدی» و «جشن سربرون» که رده الف فاخر داشته باشند، دقیقه‌ای ۴۵ میلیون تومان است و این رقم به هر قسمت حدود ۲ میلیارد تومان می‌رسد. این در حالی است که این ارقام، نرخ پایه است و بسیاری از سریال‌ها، بیش از این اعداد هزینه برمی‌دارند.
سریالی مثل «نون.خ» با همین میزان هزینه ۲ میلیارد تومانی برای ساخت هر قسمت؛ بر اساس اعلام صداوسیما در هر قسمت به طور میانگین ۱۵۰ هزار مخاطب داشته و درفضای مجازی هم ۲۵ میلیون مخاطب داشته است.
حال این سوال پیش می‌آید که آیا این باید جزو آمار به حساب بیاید یا خیر؟ و ما باید این نوع مصرف جدید را در موضوع مخاطبان صداوسیما محسوب بکنیم یا خیر؟ البته این مسئله باید علمی مطرح شود و باید بگوییم که موارد بیشتر وایرال شده خوب است یا خیر؟ برای پاسخ به این چند سوال بسیار ساده با کامبیز نوروزی، حقوقدان به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
در گام اول این پرسش پیش می‌آید که چه اتفاقی می‌افتد که یک رسانه مرجعیت خود را تا حدی از دست می‌دهد که ناچار است به رسانه‌هایی که خودش فیلتر کرده است اتکا کند؟
یکی اینکه وایرال شدن در شبکه‌های اجتماعی به معنای ارزیابی مثبت‌بینندگان نیست و بسیاری از اوقات کاربران شبکه‌های اجتماعی از این طریق اشکالات و انتقادات را بیان می‌کنند. مثلا یک سریال از تلویزیون در حال پخش است که از نگاه متخصصان بسیار مبتذل است؛ اما سکانس‌هایی از این سریال وایرال شده است. بعضی از سخنرانی‌های مذهبی که چندان با باورهای دینی مردم سازگار نیست، اما مردم این موارد را وایرال می‌کنند؛ بنابراین بازتاب برنامه‌های تلویزین در شبکه‌های اجتماعی الزاما به این معنی نیست که مخاطب ایرانی آن برنامه را پسندیده است، گاهی با آن شوخی می‌کنند، گاهی از آن انتقاد می‌کنند. اگر کسی بخواهد رسانه تلویزیون را از زاویه شبکه‌های اجتماعی بررسی کند به این معنی است که آشنایی درستی با رسانه تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی ندارد. تلویزیون قدرتمندترین رسانه است، باوجود آنکه استفاده از انواع شبکه‌های اجتماعی در پلتفرم‌های مختلف درر تمام دنیا رواج پیدا کرده، اما همچنان تلویزیون مهم‌ترین و موثرترین رسانه است. اگر یک شبکه تلویزیونی برای مخاطبان جاذبه داشته باشد، مخاطبانش از خود تلویزیون برنامه‌ها را تماشا می‌کنند نه اینکه آن را در شبکه مجازی دنبال کنند. لذا اینمه یک میلیارد و نیم دفعه بخشی از برنامه‌های تلویزیون در شبکه‌های اجتماعی دیده شده؛ از نظر من نه تنها نشان دهنده موفقیت تلویزیون نیست بلکه نشان دهنده عدم موفقیت تلویزیون ایران است.
یک طرف دیگر ماجرا را هم بررسی کنیم، شبکه‌های اجتماعی به واسطه اینکه فیلتر شده‌اند مرجعیت ندارند. چه اتفاقی رخ می‌دهد که مدیران برای بررسی ابعاد موفقیت خود از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند؟
این یک تناقض آشکار و پایان‌ناپذیر در نظام رسانه‌ای ایران است. مهم‌ترین رسانه‌ها متث واتساپ، ایکس، تلگرام و اینستاگرام در ایران فیلتر هستند. رسانه‌هایی که بسیار هم پرطرفدار هستند. مدیران این فضاها را فیلتر کرده‌ند اما در عین حال می‌بینیم که هم مردم عادی هم مقامات رسمی از این پپلتفرم‌ها استفاده می‌کنند و مدام حوزه نفوذ این پلتفرم‌ها افزایش پیدا می‌کند. بسیاری از مقام‌های رسمی کشور، اعم از وزرا و نمایندگان کشور، بسیاری از حرف‌ها و پیام‌هایشان را از طریق همین پلتفرم‌ها مثل توییتر(ایکس فعلی) و اینستاگرام منتقل می‌کنند. این یک تناقض آشکار و لاینحل است و نظام رسانه‌ای رسمی کشور هم مایل نیست این رسانه‌ها را به رسمیت بشناسد، اما به جهات مختلف نمی‌تواند و گاهی هم نمی‌خواهد که این پلتفرم‌ها را نادیده بگیرد این تناقض وجود دارد و کلی که با مسئله اینترنت و شبکه‌های اجتماعی برخورد می‌شود این تناقض و مشکل حل نخواهد شد و این روند ادامه دارد.
ایسپا و آماری متفاوت
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) یک طرح نظرسنجی با عنوان «سنجش نگرش مردم در خصوص برنامه‌های صدا و سیما» با تعداد نمونه‌ی ۱۷۱۵ نفر از شهروندان ۱۵ سال به بالای سراسر کشور در «هفته آخر فروردین ماه» سال جاری، به شیوه مصاحبه تلفنی انجام داده است که مهم‌ترین یافته‌های این نظرسنجی به شرح ذیل است:
۴۰.۸ درصد «ایرانیان» شبکه سه را بیشتر از سایر شبکه‌های تلویزیونی می‌بینند، ۳۵.۲ درصد شبکه آی‌فیلم و ۲۱ درصد شبکه یک را تماشا می‌کنند. میزان تماشای این شبکه‌ها در بین «بینندگان صدا و سیما» به ترتیب از این قرار است؛ ۵۸.۹ درصد شبکه سه، ۵۰.۸ درصد شبکه آی‌فیلم و ۳۰.۳ درصد شبکه یک. ۶۹.۲ درصد «ایرانیان» بیننده برنامه‌های صدا و سیما هستند.
یافته‌های نظرسنجی ایسپا نشان می‌دهد ۳۶.۹ درصد از «ایرانیان» برنامه مردان آهنین و ۳۴.۷ درصد برنامه زندگی پس از زندگی، ۳۴.۲ درصد برنامه محفل، ۳۲.۳ درصد برنامه شب خوش، ۳۱.۸ درصد برنامه فوتبال برتر، ۲۹.۷ درصد برنامه پانتولیگ و ۲۶.۵ درصد برنامه معرکه، ۲۴.۵ درصد برنامه مهمونی، ۲۱.۳ درصد برنامه ماه خدا، ۱۸.۸ درصد برنامه ماه من، ۱۷.۲ درصد برنامه ایران دوست داشتنی، ۱۶ درصد برنامه پاورقی و ۱۲.۱ درصد برنامه برمودا را دیده‌اند.
میزان تماشای این برنامه‌ها در بین «افرادی که تلویزیون تماشا می‌کنند» به این ترتیب است؛ ۵۳.۳ درصد برنامه مردان آهنین و ۵۰.۱ درصد برنامه زندگی پس از زندگی را دیده‌اند، ۴۹.۴ درصد برنامه محفل، ۴۸ درصد برنامه شب خوش، ۴۶ درصد برنامه فوتبال برتر، ۴۲.۹ درصد برنامه پانتولیگ و ۳۸.۳ درصد برنامه معرکه، ۳۵.۴ درصد برنامه مهمونی، ۳۰.۷ درصد برنامه ماه خدا، ۲۷.۲ درصد برنامه ماه من، ۲۴.۸ درصد برنامه ایران دوست داشتنی، ۲۳.۱ درصد برنامه پاورقی و ۱۷.۵ درصد برنامه برمودا را دیده‌اند.
۴۵.۴ درصد از «ایرانیان» گفته‌اند سریال زیرخاکی، ۲۳.۲ درصد سریال هفت سر اژدها و ۲۰.۴ درصد سریال رستگاری را دیده‌اند.
میزان تماشای این سریال‌های تلویزیونی در بین «بینندگان تلویزیون» حاکی از این است که ۶۵.۵ درصد آنها گفته‌اند سریال زیرخاکی را دیده‌اند. ۳۳.۵ درصد سریال هفت سر اژدها و ۲۹.۴ درصد سریال رستگاری را دیده‌اند.
۲۴۵۲۴۵
