مستوره برادران نصیری: برای ما و جهان یک خط خبر بود، «طالبان ادامه تحصیل زنان در دانشگاه را ممنوع کرد» اما برای ملیحه‌ی ۲۲ ساله و همکلاسیهایش، آوار خبری که قرار است زندگی‌شان را تباه کند. روز چهارشنبه، ۳۰ آذر، وقتی ملیحه و بقیه همکلاسیهایش دانشگاه بودند، دو مرد از طالبان وارد ساختمان شدند و به همه گفتند از اینجا بیرون بروید و دیگر حق ندارید به دانشگاه بیایید.
جز این دو نفر چند نفری هم جلوی در ورودی بودند و دانشجویان را به بیرون از دانشگاه هدایت می‌کردند. ملیحه در دانشگاه علوم صحی فخری شهر کابل رشته مامایی می‌خواند، در دانشگاهی با حدود ۱۵۰۰ نفر دانشجو که از ابتدای روی کار آمدن طالبان، نه تنها کلاس‌های دختران و پسران جدا شده بود که حتی در دو زمان متفاوت در دانشگاه حاضر می‌شدند، صبح‌ها پسرها، عصرها دخترها.
با این حال همین را هم تحمل نکردند، با رعب و وحشت، بدون اعلام قبلی، بدون اینکه رئیس دانشگاه و استادان اطلاعی داشته باشند، دختران را از دانشگاه بیرون کردند. از آن روز به بعد هربار که ملیحه و دوستانش به دانشگاه مراجعه کرده‌اند تا خبری بگیرند، حتی به آنها اجازه ورود به فضای دانشگاه را هم نداده‌اند. پاسخ همان است که از قبل گفته‌اند:« تا امر ثانی دانشگاه بسته است.»
این وضع فقط شامل حال این دانشگاه نیست، کمی آن‌سوتر، در یک دانشکده خصوصی هم همین است، «شریفه» دانشجوی رشته خبرنگاری است، با هزار آرزو در همین شهر کابل. اما به او و همکلاسیهایش هم اجازه ورود به دانشگاه را نمی‌دهند، شریفه که از صدایش غصه می‌بارد، می‌گوید خسته شده‌ایم از این رفتارهای طالبان:« درحالی که جهان در فکر فتح کره مریخ است طالبان ما را از حق‌مان یعنی تحصیل در مدرسه و دانشگاه محروم کرده است.»
طالبان از زنان می‌ترسد
کشور افغانستان حدود ۴۰ دانشگاه دولتی و حدود ۱۳۰ دانشگاه غیردولتی دارد، دانشگاه کابل، به عنوان نخستین نهاد آموزش عالی در افغانستان، در سال ۱۳۱۱ خورشیدی تأسیس شد. با این حال فراز و فرودهای فراوان از جمله اشتغال و جنگ‌های داخلی طی ده‌های اخیر و خصوصا حضور طالبان در دو دروه، طی سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ و از سال ۲۰۲۱ تاکنون، سبب شده، اجازه تحصیل خصوصا برای زنان با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو شود.
نرگس ۲۰ سال دارد و دانشجوی رشته خبرنگاری در هرات است. او به مناطق‌آزاد می‌گوید: «من واقعا این رشته را دوست داشتم و مدتی هم در رادیو و تلویزیون کار کردم، می‌خواستم صدای مردمم باشم. من تنها عضو خانواده هستم که کار می‌کنم و نان‌آور خانواده محسوب می‌شوم، این مدت به سختی کار کردم، درس خواندم و سعی کردم قوی بمانم تا به آرزوهایم برسم.»
«شریفه» دانشجوی رشته خبرنگاری است، با هزار آرزو در همین شهر کابل. اما به او و همکلاسیهایش هم اجازه ورود به دانشگاه را نمی‌دهند، شریفه که از صدایش غصه می‌بارد، می‌گوید خسته شده‌ایم از این رفتارهای طالبان:« درحالی که جهان در فکر فتح کره مریخ است طالبان ما را از حق‌مان یعنی تحصیل در مدرسه و دانشگاه محروم کرده است.»
حالا از آخرین باری که نرگس توانسته به دانشگاه برود بیش از دو هفته می‌گذرد.
«بعد از آمدن طالبان شرایط بسیار سخت شد، این مدت بابت این مشکلات مدتی خودم را گم و گور کرده بودم، با این حال باز برگشتم به زندگی اما طالبان دیوار سختی به اسم دین روبه‌روی ما ساخته است. فشارهایی که به زنان می‌آید حتی باعث می‌شود که برخی از خانواده‌ها اجازه ندهند دختران از خانه بیرون بیایند.»
او می‌گوید از لحاظ روحی صدمات شدید دیده است و این فشارها با روی کار آمدن طالبان چند برابر شده است:«طالبان از جامعه زن می‌ترسد، نمی‌خواهد زنان پیشرفت کنند. آنها در کشور یک مشت بله‌گو و چاپلوس دارند که از فساد، قوم‌گرایی، جنایت، خیانت،برداشت‌های افراطی از دین حمایت می‌کنند.درد ما این است که مردان جامعه ما فقط می‌نشینند و نگاه می‌کنند، حتی وقتی که هنگام اعتراضات، طالبان روی زنان با ماشین آب پاش، آب می‌ریختند، تعدادی از مردان یا نظاره‌گر بودند یا می‌خندیدند.»
حتی چشم‌ها را باید بپوشانیم
بر اساس اعلام یونسکو از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۸ – دوره بین حکومت طالبان – میزان حضور زنان در آموزش عالی ۲۰ برابر شده است. بیش از ۳.۶ میلیون دختر تا سال ۲۰۱۸ در مدارس ثبت نام کرده‌اند – بیش از ۲.۵ میلیون در مدارس ابتدایی و بیش از یک میلیون در دوره متوسطه. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، افزایش تعداد دختران در آموزش متوسطه به طور خاص قابل توجه بود، به طوری که در سال ۲۰۱۸ نزدیک به ۴۰ درصد در مقایسه با ۶ درصد در سال ۲۰۰۳ ثبت نام کردند.
با این حال درس خواندن در مدارس و ادامه تحصیل در دانشگاه قرار است به یک رویا برای زنان افغانستانی تبدیل شود. زمانی که طالبان در سال ۲۰۲۱ قدرت را به دست گرفتند، اعلام کردند که تحصیل برای پسران و دختران بالاتر از کلاس ششم ابتدایی به حالت تعلیق در خواهد آمد، اما از سال ۲۰۲۲، از سر گرفته خواهد شد. طالبان اعلام کرده بود که به زمان نیاز دارد تا بازنگری اساسی برای حذف موضوعات غربی از کتاب‌های درسی و انعکاس آموزه‌های دینی و اسلامی در کتاب‌ها را انجام دهد.
جز این بهانه دیگری هم در کار بود، طالبان معتقد بود که یونیفورم و لباس مخصوصی باید برای دانش‌آموزان دختر درنظر گرفته شود.
ملیحه که خودش از تحصیل در دانشگاه باز مانده، در همین باره به مشکلات خواهرش اشاره می‌کند:« مدرسه‌ها در کابل اغلب بسته شده‌اند، فقط برخی مدارس باز هستند. برای حضور دختران در مدرسه نیز باید پدر یا برادرشان همراه آنها به مدرسه بروند، خواهرم نمی‌تواند تنها به مدرسه برود، حتما باید یک نفر از مردان خانواده همراهش باشد، از طرفی باید پوشش‌مان طوری باشد که همه بدن‌مان را بپوشانیم، طالبان می‌گوید حتی چشم‌های‌تان نباید دیده شود، چشم‌ها را با روبنده یا عینک می‌پوشانیم تا بتوانیم رفت و آمد کنیم.»
دروغی به اسم اعتدال
در حالی که طالبان در اولین دوره قدرت خود بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ تحصیل و کار را برای زنان ممنوع کرده بود، با این حال دختران اجازه داشتند به مدرسه بروند. در دوره جدید علیرغم وعده‌های اولیه که طالبان قول حکومت معتدل‌تر در مورد احترام به حقوق زنان و اقلیت‌ها را داده بود اما به مرور به طور گسترده تفسیر خود از قوانین اسلامی را سخت‌گیرانه‌تر دنبال می‌کند.
ابتدا کلاس‌های درس دانشجویان دختر و پسر را جدا کردند، اجازه تدریس استاتید مرد به دختران ممنوع شد و در نهایت در روزهای آخر پاییز امسال، حق ورود زنان به دانشگاه را ممنوع کرد.
معصومه که ۲۷ سال سن دارد و در دانشگاهی در کابل مبانی حقوق تدریس می‌کرد. او می‌گوید: «آخرین بار پنج‌شنبه دو هفته پیش دانشگاه رفتم، روز قبلش طالبان فرمان ممنوعیت حضور زنان در دانشگاه‌ها را صادر کرد، البته تا پیش از این هم کلاس‌ها جدا بود، پسرها و دخترها در زمان و روزهای متفاوت به دانشگاه می‌رفتند، اما حالا اجازه ورود هم نمی‌دهند. چندباری که خواسته‌ایم برویم دانشگاه و پیگیری کنیم که این ممنوعیت تا کی ادامه پیدا می‌کند، حتی اجازه ورود به ما ندادند.»
«طالبان زنان معترض را بازداشت می‌کند و از آنها اعترافات اجباری می‌گیرد که بگویند از خارج از کشور و یا از جبهه مقاومت دستور می‌گیرند تا به خیابان بیایند، بعد با سند خانه و وثیقه آنها را آزاد می‌کنند و قبل از آزادی از خانواده آنها تعهد می‌گیرند که دیگر در تجمعات شرکت نمی‌کنند و حتی تعهد می‌گیرند که زنان معترض خاک افغانستان را ترک کنند.»
این مدرس دانشگاه به مناطق‌آزاد می‌گوید: «طالبان اعلام کرده است که این ممنوعیت تحصیل زنان در دانشگاه‌ها موقت است و برای تغییرات در ساختار دانشگاه‌ها و مباحث درسی شکل گرفته است، اما به نظر می‌رسد این موضوع فقط برای توقف اعتراض‌ها و فشارهای بین‌المللی است و تصمیم بر تداوم این محدودیت باشد، چراکه پیش از این و هنگام بستن مدارس برای دختران هم اعلام شد که موقت است و دلیلش را به مباحث درسی ربط دادند و گفتند که کتاب‌ها براساس آموزه‌های غربی تالیف شده و خلاف دستورات اسلام است اما حالا بیش از یک‌سال از تعطیلی مدارس گذشته و خبری نشده است.»
به گفته معصومه در حال حاضر مدارس فقط در مقطع ابتدایی یعنی از کلاس اول تا ششم برای دختران باز است و دختران فقط در این مقاطع می‌توانند تحصیل کنند که آن هم با محدودیت‌هایی همراه است.
او معتقد است: «این محدودیت‌ها و سختی‌ها فقط شامل حال زنان نمی‌شود، مردان نیز دچار مشکلات زیادی هستند، بارها شده که مردان را بدون دلیل بازداشت می‌کنند تا مطمئن شوند که مثلا از جبهه مقاومت نباشند.به لباس و پوشش مردان گیر می‌دهند، آنها را مورد آزار قرار می‌دهند که چرا ریش ندارید. من خودم شاهد آزار و شکنجه وحشتناک یک فرد معتاد از سوی ماموران طالبان بودم که گوشه خیابان نشسته بود و حال خوبی هم نداشت.»
اعتراضات به کجا می‌رسد؟
طی ماه‌های اخیر بارها تجمعات و اعتراضات زنان افغانستان در رسانه‌ها بازتاب‌های گسترده داشته اما محدودیت‌های طالبان نه تنها کاهش نیافته که با افزایش و برخوردهای شدیدتری همراه شده است.
معصومه که پیش از این در چند تجمع شرکت کرده با تهدیدهایی روبه‌رو شده که حالا دیگر برای اعتراض در تجمعات حاضر نمی‌شود. او می‌گوید:«طالبان زنان معترض را بازداشت می‌کند و از آنها اعترافات اجباری می‌گیرد که بگویند از خارج از کشور و یا از جبهه مقاومت دستور می‌گیرند تا به خیابان بیایند، بعد با سند خانه و وثیقه آنها را آزاد می‌کنند و قبل از آزادی از خانواده آنها تعهد می‌گیرند که دیگر در تجمعات شرکت نمی‌کنند و حتی تعهد می‌گیرند که زنان معترض خاک افغانستان را ترک کنند.»
به گفته او اغلب مردان مخالف تصمیمات طالبان هستند، البته اقلیتی هم هستند که با طالبان موافق هستند، مثلا وقتی ما را در تجمعات می‌دیدند می‌گفتند شما را چه به این کارها، مگر شما خانواده ندارید که به خیابان می‌آیید؟ کسی نیست جلوی شما را بگیرد؟
استفاده از کلاس‌های آنلاین؟
این همه شوق برای ادامه تحصیل در زنان افغانستانی حالا به در بسته خورده، «میم» که نمی‌خواهد اسمش در این گزارش بیاید، دانشجوی رشته حقوق در مراز شریف،در دانشگاه بلخ است.
او به مناطق‌آزاد می‌گوید:«نه فقط دانشگاه‌ها که حتی آموزشگاه‌ها را هم بسته‌اند، آموزشگاه آموزش زبان انگلیسی که می‌رفتم هم با دستور جدید طالبان بسته شده است البته پسران هم برای همراهی با دختران در کلاس‌ها حضور ندارند.»
«میم» که معتقد است حالا باید ماجرای ممنوعیت تحصیل را با همه سختی‌هایش فراموش کنیم و راه دیگری پیدا کنیم تا از تحصیل بازنمانیم، ادامه می‌دهد:«رنج زیادی دارد این محدودیت‌ها انگار که ما را حبس کرده‌اند درحالی که نه اسلام و نه انسانیت هیچ‌کدام چنین حقوقی را برای زنان منع نکرده است.طالبان با چنین تصمیماتی می‌خواهد اعمال قدرت کند و این‌ها تبدیل به نمایش قدرت برای آنها شده است. با این محدودیت‌ها می‌خواهند ناکارآمدی‌های خودشان در حوزه مدیریت کشور و کنترل فقر و مشکلات مردم را به حاشیه ببرند.»
او می‌گوید:«من دست از تلاش برنمی‌دارم، ما نباید کوتاه بیاییم، حتی اگر در خانه‌هایمان را هم ببندند ما باید درس بخوانیم. شاید در ابتدا تحت تاثیر دستور جدید طالبان قرار گرفتیم و بسیار هم ناراحت شدیم ولی الان باید تمرکزمان را روی حل مساله بگذاریم، باید اهداف‌مان را دنبال کنیم.»
به گفته این دانشجوی دانشگاه بلخ، برخی از اساتید برجسته که از بعد از روی کار آمدن طالبان مجبور به مهاجرت شده‌اند، و برخی از فارغ‌التحصیلان و دانشجویان افغانستانی ساکن خارج از کشور، در قالب کلاس‌های آنلاین می‌خواهند آموزش زنان را ادامه دهند.
او امیدش را به این کلاس‌ها بسته و می‌گوید:«من به مهاجرت فکر می‌کنم البته پدرم معتقد است تا سن ۲۵ سالگی صبر کنم و پیشنهادش برای مهاجرت ایران است، چون ریشه‌های فرهنگی مشترکی داریم و از این جهت بهتر می‌داند که در ایران ادامه تحصیل بدهم.»
با این حال بقیه زنانی که در این گزارش با آنها صحبت کردیم، امیدی به این کلاس‌های آنلاین ندارند، آنها می‌گویند دسترسی به اینترنت در افغانستان به دلیل هزینه بالایش و از طرفی افزایش فقر طی این مدت، مانع این است که بتوانند در این کلاس‌های آنلاین شرکت کنند. تنها امید آنها این است که طالبان با فشار افکار عمومی یا جامعه بین‌المللی دست از این ظلم بردارد و اجازه بدهد زنان افغانستان به کار و تحصیل مشغول باشند.
4747
