کشور ایران به عنوان بخشی از کمربند کوهزایی آلپ- هیمالیا همواره از زلزله‌خیزی بالایی در طول تاریخ برخوردار بوده است، به گونه‌ای که بخش‌های مختلف کشور توسط زمینلرزههای ویرانگر متعددی تخریب شده است و این پدیده طبیعی به عنوان مهمترین مخاطره طبیعی کشور محسوب می‌شود.
گسیختگی در پوسته جامد زمین که به دلیل جنبش‌های برشی در دو سوی گسل‌ها روی می‌دهد، عامل اصل بروز زمینلرزه است و تنش‌های فشاری موجود در ایران ناشی از بازشدگی دریای سرخ و حرکت ورقه آفریقا –عربستان در راستای شمال-شمال خاوری و حرکت ورقه هند در راستای شمال-شمال باختری موجب فراوانی زمینلرزهها در ایران شده است.
بررسی‌های انجام شده حکایت از وجود ۱۲۰ گسل فعال در کشور دارد و رخدادهای لرزه‌ای در ایران ناشی از فعالیت بعضی از گسل‌های فعال ایران هستند که در قسمت بالایی پوسته قرار دارند.
به اعتقاد دکتر ندیم، محقق حوزه زلزله‌شناسی، مرز بین صفحه عربستان و صفحه اوراسیا از فلات ایران در زیر رشته کوه‌های زاگرس در غرب ایران و در امتداد دریای عمان در جنوب ایران می‌گذرد. علاوه بر این گسل بزرگ، بسیاری از گسل‌های فعال دیگر در فلات ایران وجود دارند که می‌توانند زمینلرزه ایجاد کنند.
دکتر فرخ ندیم، مدیر فنی مؤسسه ژئوتکنیک نروژ(NGI) است. زمینه‌های عمده کاری او مربوط به ارزیابی ریسک و تجزیه و تحلیل قابلیت اطمینان، طراحی پی‌های دریایی و فراساحلی، خطرات زمینی در خشکی و دریا (لغزش زمین، زلزله و سونامی) و مهندسی زلزله ژئوتکنیکی است.
دکتر ندیم سابقه طولانی در تحقیقات، مشاوره و تدریس در دانشگاه و همچنین سابقه رهبری و مدیریت در پروژه‌های مشاوره و پژوهشی در حوزه زلزله را در کارنامه دارد. وی از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۲ مدیر مرکز بین‌المللی مخاطرات زمین(ICG)، یکی از اولین مراکز متعالی در نروژ بود.
دکتر ندیم در حال حاضر به عنوان مدیر پروژه در پروژه بزرگ صنعتی مشترک در مورد «قابلیت اطمینان روش‌های محاسبه ستون محوری برای طراحی فراساحلی» فعالیت می‌کند که توسط مؤسسه ژئوتکنیک نروژ با همکاری دانشگاه وسترن استرالیا در حال اجرا است.
دکتر فرخ ندیم تاکنون در بیش از ۱۶۰ مقاله علمی، پژوهشگر یا نویسنده بوده است.
زمان بین دو زلزله بزرگ در تهران می‌تواند بین ۵۰ تا ۵۰۰ سال متغیر باشد
وی به سوالات ایسنا چنین پاسخ داد:
*چرا فلات ایران از نظر لرزه‌خیزی فعال است؟
زمینلرزهها به دلیل حرکت ناگهانی گسل‌های سنگ‌کره(لیتوسفر) زمین رخ می‌دهد که خارجی‌ترین پوسته سفت و سخت این سیاره (پوسته و گوشته بالایی) است. لیتوسفر از هفت یا هشت صفحه اصلی و چندین صفحه فرعی یا “پلاکت” تشکیل شده است. زمینلرزههای بزرگ، فعالیت‌های آتشفشانی، شکل‌گیری کوه و تشکیل درازگودال‌ها در امتداد مرزهای این صفحات یا گسل‌ها رخ می‌دهند. حرکت نسبی این صفحات به طور معمول از صفر تا ۱۰ سانتی‌متر در سال متغیر است.
مرز بین صفحه عربستان و صفحه اوراسیا از فلات ایران در زیر رشته‌کوه‌های زاگرس در غرب ایران و در امتداد دریای عمان در جنوب ایران می‌گذرد. علاوه بر این گسل بزرگ، بسیاری از گسل‌های فعال دیگر در فلات ایران وجود دارند که می‌توانند زمینلرزه ایجاد کنند. (به تصویر ۱ نگاه کنید).
حرکات نسبی ناگهانی در امتداد این گسل‌ها دلیل فعالیت بالای زلزله در ایران است.
زمان بین دو زلزله بزرگ در تهران می‌تواند بین ۵۰ تا ۵۰۰ سال متغیر باشد
*دلیل رخ دادن فوج لرزه‌ای در بخش‌های مختلفی از کشور مانند هرمزگان و کرمانشاه چیست؟
همانطور که در بالا ذکر شد، دلیل فعالیت لرزه‌ای، حرکت نسبی بین صفحات تکتونیکی در دو طرف گسل است. همانطور که در تصویر ۱ مشاهده می‌شود، کرمانشاه و هرمزگان هر دو درست در بالای مرز صفحه بین صفحه عربستان و صفحه اوراسیا قرار دارند. صفحه عربستان نسبت به صفحه اوراسیا با سرعت ۱.۵ تا ۲ سانتی‌متر در سال به سمت شمال حرکت می‌کند. علت وقوع فوج لرزه‌ای در کرمانشاه و هرمزگان همین است.
*آیا “دوره بازگشت زلزله” مبنای علمی دارد؟ چقدر این گفته که “تهران هر ۱۵۰ سال یک زلزله بزرگ را تجربه می‌کند”، صحیح است؟
دوره بازگشت یک زلزله بر روی یک گسل معین دارای پایه علمی است. این امر به قدرت اصطکاک خط اتصال گسل، سرعت حرکت بین صفحات در دو طرف گسل و سفتی سنگ پایه در اطراف گسل‌ها مربوط می‌شود. با این حال، این دوره بازگشت (به عنوان مثال ۱۵۰ سال برای تهران) یک مقدار متوسط برآمده در طول هزاران سال است. زمان بین دو زلزله بزرگ در تهران می‌تواند بین ۵۰ تا ۵۰۰ سال متغیر باشد و هیچ‌کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند که زلزله بزرگ بعدی در تهران چه زمانی ممکن است رخ دهد.
*ایران چه میزان از مخاطرات سونامی متاثر است؟
تنها قسمتی از ایران که خطر سونامی بالایی دارد، قسمت جنوب شرقی ایران، در امتداد دریای عمان و نزدیک به مرز پاکستان است. این منطقه موسوم به منطقه فرورانش مکران (مجددا بخشی از مرز بین صفحه عربستان و صفحه اوراسیا) است که می‌تواند زمینلرزههای بزرگی با مرکزیت دریای عمان ایجاد کند که به نوبه خود می‌تواند موجب یک سونامی بزرگ شود. در سال ۱۹۴۵، یک زلزله ۸.۱ ریشتری در منطقه فرورانش مکران، یک سونامی ایجاد کرد که کشورهای شمال غربی اقیانوس هند را تحت تاثیر قرار داد.
*آیا سواحل ایران در دریای خزر متاثر از سونامی است؟
سونامی می‌تواند ناشی از زمینلرزههای بزرگی باشد که مرکز آنها در دریا (۹۰ درصد از سونامی‌ها) یا رانش‌های بزرگ زیردریایی (۱۰ درصد از سونامی‌ها) است. نواحی ساحلی دریای خزر در ایران در معرض سونامی‌های ناشی از زلزله نیستند (به تصویر ۲ نگاه کنید). با این حال، برخی از مناطق ممکن است در معرض سونامی ناشی از رانش زمین زیر دریا قرار گیرند.
این نوع سونامی‌ها بسیار محدود به یک محل هستند و منطقه وسیعی را در امتداد خط ساحلی تحت تأثیر قرار نمی‌دهند.
زمان بین دو زلزله بزرگ در تهران می‌تواند بین ۵۰ تا ۵۰۰ سال متغیر باشد
*آیا خشکسالی‌ها و فرونشست‌ها اثری در شکست گسل‌ها دارند؟
خیر. خشکسالی و فرونشست، لایه‌های بالایی خاک (تا چند صد متر) را تحت تأثیر قرار می‌دهد، در حالی که حرکات گسلی که باعث زلزله می‌شود، بسیار عمیق‌تر (۵ – ۶ کیلومتر تا ۵۰ – ۶۰ کیلومتر زیر سطح زمین) رخ می‌دهد.
*پیش‌نشانگرهای زلزله تا چه میزان می‌تواند در مدیریت بحران مؤثر باشد؟
با سطح دانشی که امروزه داریم، نمی‌توان زمان وقوع زلزله را از پیش‌نشانگرها پیش‌بینی کرد. مبنای مدیریت بلایا بر پیش‌نشانگرهای زلزله نه تنها مؤثر نیست، بلکه می‌تواند بسیار خطرناک باشد و به جای کاهش خطر، آن را افزایش دهد.
بیشتر بخوانید:
۲۷۱ ۳۵
